Dlaczego FK promuje Miedzynarodowy Kodeks Marketingu Produktów Zastępujących Mleko Kobiece
Dwadzieścia jeden lat temu, w maju 1981 roku, Zgromadzenie Ogólne Światowej Organizacji Zdrowia przyjęło dokument, który jest zbiorem zasad postępowania dla przemysłu, służby zdrowia i władz państwowych a dotyczy szeroko rozumianego marketingu produktów żywnościowych dla niemowląt i akcesoriów służących do karmienia, czyli butelek i smoczków. Międzynarodowy Kodeks Marketingu Produktów Zastępujących Mleko Kobiece, bo o nim mowa, formułuje dziesięć głównych zaleceń, z których najważniejszym jest zakaz reklamy wszelkich produktów związanych z karmieniem sztucznym niemowląt do 6. miesiąca życia. W myśl Kodeksu produkty zastępujące mleko kobiece to nie tylko preparaty przeznaczone do początkowego żywienia niemowląt (w pierwszych 4. miesiącach życia), ale również preparaty do następnego żywienia, kaszki, herbatki, soki, przeciery, gotowe dania obiadowe, wszystko to, co zostało wyprodukowane dla niemowląt poniżej 6. miesiąca życia. Dlaczego sposób żywienie niemowląt w pierwszym półroczu ich życia jest tak ważny? Autorytety medyczne są zgodne co do tego, że najlepszym źródłem pożywienia i rozwoju niemowlęcia jest mleko matki. Światowa Organizacja Zdrowia wydała zalecenie, aby niemowlęta do 6. miesiąca życia były karmione wyłącznie piersią. Jest to korzystne zarówno dla zdrowia dziecka (wzmacnia system odpornościowy, zapobiega biegunkom i ostrym infekcjom układu oddechowego - dwóm głównym przyczynom śmierci wśród niemowląt), jak i matki (kobiety karmiące piersią rzadziej chorują na raka piersi i osteoporozę), jak również buduje więź emocjonalną pomiędzy matką i dzieckiem i korzystnie wpływa na jego przyszły rozwój intelektualny.
Druga połowa XX wieku w żywieniu małych dzieci została zdominowana przez „kulturę butelki”. Szybki rozwój przemysłu spożywczego, zmiany w obyczajowości i stylu życia spowodowały, że w większości krajów wysoko rozwiniętych ( z wyjątkiem Szwecji i Norwegii) kobiety sięgnęły po gotowe mieszanki mleczne a karmienie piersią przestało być normą nawet w społecznościach wiejskich. Producenci oferowali coraz szerszą gamę produktów i przekonywali do ich używania coraz większe rzesze lekarzy, a ci - coraz większą liczbę kobiet. Jednym z działań marketingowych producentów było oferowanie szpitalom położniczym za darmo próbek preparatów do karmienia niemowląt a potem regularnych dostaw tych produktów po bardzo niskich cenach. Taka oferta była chętnie akceptowana przez szpitale, szczególnie w krajach biednych, słabo rozwiniętych, uważano, że jest to jeden ze sposobów na podniesienie poziomu opieki zdrowotnej nad noworodkami i upowszechniania nowoczesnych metod żywienia. Niestety rzeczywistość boleśnie zweryfikowała te poglądy. Okazało się, że w tych krajach gwałtownie wzrosła śmiertelność niemowląt spowodowana infekcjami układu pokarmowego. Złe warunki sanitarne, zanieczyszczenie wody pitnej spowodowały, że przygotowane w domu mieszanki mleczne były przyczyną biegunki a w jej następstwie najczęściej śmierci dziecka. Okazało się, że tradycyjny sposób karmienia niemowlęcia piersią pozwala mu przeżyć w warunkach ubóstwa i niskiego poziomu higieny. Lekarze pracujący w krajach słabo rozwiniętych zaczęli bić na alarm i wzywać do powrotu do karmienia piersią. I tu napotkali na olbrzymi opór producentów, którzy nie mieli zamiaru zrezygnować z tak doskonałego rynku zbytu i zaprzestać preferencyjnych dostaw mieszanek do szpitali. Do walki o życie i zdrowie dzieci włączyły się różne organizacje pozarządowe, zarówno świeckie, jak i religijne. W 1979 roku powołano do życia International Baby Food Action Network – IBFAN, która pełni rolę koordynatora pracy grup, które na całym świecie działają na rzecz naturalnego karmienia niemowląt, a z chwilą uchwalenia Międzynarodowego Kodeksu Marketingu Produktów Zastępujących Mleko Kobiece jednym z głównych celów działalności IBFAN-u jest popularyzacja i wdrażanie zasad tego dokumentu. Federacja Konsumentów jest członkiem tej organizacji od 1991 roku.
Działania na rzecz przywrócenia naturalnego karmienia przyjęły różne formy: protestu, kampanii, lobbyingu. Jedną z takich akcji, do której przyłącza się coraz więcej ludzi na całym świecie jest bojkot wyrobów Nestle. Nestle, światowy potentat w produkcji artykułów spożywczych, w tym żywności dla niemowląt i małych dzieci (40% udziału w rynku mieszanek mlecznych), jest uważany za firmę, która absolutnie nie respektuje przepisów Międzynarodowego Kodeksu i jej praktyki marketingowe zostały uznane za nieetyczne. Od wielu lat brytyjska organizacja Baby Milk Action organizuje na całym świecie kampanie bojkotu Nestle. Aktualnie do kampanii dołączyły organizacje społeczne z 20 krajów, a w Wielkiej Brytanii akcja ta ma poparcie kościoła, związków zawodowych, organizacji studenckich, organizacji przedsiębiorców, organizacji konsumenckich i niektórych polityków. Bojkot polega na niekupowaniu produktów firmy, nie tylko żywności dla niemowląt, ale również innych wyrobów, takich jak: słodycze, kawa, woda mineralna, kosmetyki i żywność dla zwierząt, czyli ogromnej oferty rynkowej Nestle. Organizatorzy i uczestnicy tej akcji mają nadzieję, że wieloletni nacisk opinii publicznej zmusi w końcu koncern do zmiany swoich praktyk marketingowych.
Ponad 20-letni lobbying organizacji promujących naturalne karmienie przynosi efekty w postaci konkretnych rozwiązań. Zgromadzenie Ogólne Światowej Organizacji Zdrowia uchwaliło szereg rezolucji, które zalecają karmienie piersią jako najwłaściwszy sposób żywienia niemowląt oraz regulują sprawy kontaktów producentów z pracownikami służby zdrowia (np.szkoleń, darowizn sprzętu medycznego, zakaz dostarczania preparatów do żywienia po niskich cenach ). Z kolei UNICEF patronuje akcji „szpital przyjazny dziecku”. O miano takiego szpitala może się ubiegać placówka, w której realizowane jest „10 kroków do udanego karmienia piersią”. Jest to procedura postępowania, w której efekcie każdy noworodek jest karmiony piersią (oczywiście poza wyjątkami uzasadnionymi medycznie). Personel medyczny szpitala przechodzi odpowiednie szkolenie, w szpitalu są warunki po temu, aby dziecko cały czas było z matką (tzw.rooming-in) i po ocenie przez grupę uprawnionych ewaluatorów, jeśli placówka spełnia wszystkie kryteria otrzymuje plakietkę „szpitala przyjaznego dziecku”. Aktualnie w Polsce 50 szpitali położniczych może się poszczycić taką plakietką UNICEF-u. Na świecie najwięcej szpitali przyjaznych dziecku jest w Szwecji.
Corocznie organizowany jest również Światowy Tydzień Karmienia Piersią. W większości krajów odbywa się on w pierwszym tygodniu sierpnia, ale niektóre państwa obchodzą go w innych terminach, które zostały uznane za bardziej dogodne dla takich akcji. W Polsce tydzień karmienia piersią od paru lat jest organizowany (przez Komitet Upowszechniania Karmienia Piersią) w ostatnim tygodniu maja, gdyż w ten sposób „spina” on dwa ważne dni; dzień matki z dniem dziecka. Każdego roku ustalane jest hasło, wokół którego organizowane są obchody. W tym roku brzmiało ono „Karmienie piersią to zdrowie dla mamy i dla dziecka”. Tydzień ma na celu przypomnienie opinii publicznej, że naturalna metoda karmienia niesie wiele korzyści dla całej populacji i stworzenia przyjaznej atmosfery wokół kobiet karmiących piersią.
W większości krajów działają grupy promujące karmienie naturalne, w niektórych państwach karmienie piersią zostało włączone do narodowych programów ochrony zdrowia. W Polsce w 1992 roku został powołany Komitet Upowszechniania Karmienia Piersią, którego Federacja Konsumentów jest członkiem-założycielem.
Federacja Konsumentów od lat promuje zasady Międzynarodowego Kodeksu, jak również systematycznie monitoruje rynek produktów dla niemowląt, wskazując producentom, gdzie łamią przepisy Kodeksu. Wydaliśmy zbiór dokumentów wspierających karmienie piersią, takich jak: Międzynarodowy Kodeks, odpowiednie rezolucje Zgromadzenia Ogólnego Światowej Organizacji Zdrowia, Deklarację Innocenty oraz dwie dyrektywy Unii Europejskiej, które zostały zaimplementowane do naszego prawa. W poprzedniej kadencji Sejmu jedno z posiedzeń sejmowej Komisji Ochrony Konkurencji i Konsumentów było poświęcone reklamie produktów dla niemowląt, gdzie Federacja Konsumentów zapoznała posłów ze skalą problemu i wynikami prowadzonego monitoringu naruszeń przepisów Kodeksu.
Pomimo szerokiej akcji lobbingowej przepisy Międzynarodowego Kodeksu nie obowiązują prawnie w naszym kraju. Natomiast w uchwalonej w maju 2001 roku Ustawie o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia, w art.10 jest zapis odnoszący się do reklamy preparatów i akcesoriów do żywienia niemowląt zabraniający umieszczania informacji, że karmienie sztuczne jest równorzędne lub lepsze od karmienia naturalnego oraz reklamy i promocji na terenie placówek służby zdrowia i w środkach masowego przekazu, za wyjątkiem publikacji naukowych i popularno-naukowych. Szczegółowe warunki reklamy preparatów i akcesoriów zostaną uregulowane w odrębnym rozporządzeniu, które wyda minister zdrowia. Rozporządzenie wdroży przepisy dyrektyw UE, które częściowo zawierają przepisy Międzynarodowego Kodeksu. Takie rozwiązanie można uznać za połowiczny sukces kampanii prowadzonej przez Federację Konsumentów i inne organizacje promujące naturalne karmienie, gdyż zapisy odpowiednich dyrektyw są słabsze od Kodeksu. Według danych Międzynarodowego Centrum Dokumentacji Kodeksu, które mieści się w Penangu (Malezja), w 2001 roku Międzynarodowy Kodeks jest prawnie obowiązującym w 24 państwach (w większości są to kraje Azji, Afryki i Ameryki Łacińskiej, oraz Gruzja). W 31 krajach zaimplementowano do przepisów krajowych większość artykułów Kodeksu ( w tej grupie są m.in. państwa Unii Europejskiej). W niektórych krajach zasady Kodeksu stanowią podstawę programów ochrony zdrowia lub są dobrowolnymi kodeksami dla producentów. W sumie 61% z 191 krajów świata podjęło jakiekolwiek kroki w celu wdrożenia Kodeksu do krajowych przepisów prawnych.
„Karmienie piersią wciąż pozostaje najlepszym źródłem wyżywienia i rozwoju niemowląt. Ta prosta czynność chroni życie dzieci jak i zmniejsza zachorowalność matek na całym świecie. Wyniki najnowszych badań utwierdzają nas w przekonaniu o korzyściach płynących z karmienia piersią i o konieczności większego wsparcia tej praktyki” – jest to fragment wystąpienia Carol Bellamy, dyrektor UNICEF, z okazji Światowego Tygodnia Karmienia Piersią (1 sierpnia 2002 r.).
